Câu “vũ trụ sẽ hợp sức giúp bạn đạt được điều bạn mong muốn” trong cuốn Nhà Giả Kim được trích dẫn khắp nơi như một câu “thần chú” kinh điển của kinh điển, liệu có đúng là thông điệp thực sự mà Paulo Coelho gửi tới cho độc giả? Nếu chỉ có vậy, tôi không nghĩ là cuốn sách lại có thể chạm tới trái tim hàng triệu độc giả suốt hàng chục năm qua.
Nhà Giả Kim, chính là hành trình chuyển hóa tâm linh của một Linh hồn, khao khát chạm tới điều quý giá nhất. Bằng chính Đức Tin của mình, linh hồn ấy đã được Chúa dẫn dắt trở về với Người.
Tại sao lại là chàng chăn cừu ?
Santiago (cái tên này có nghĩa là “Vị thánh bảo vệ của Tây Ban Nha”) vốn học trong trường dòng từ nhỏ và được chuẩn bị để trở thành linh mục. Thế nhưng, chàng sớm nghĩ: “Không thể hiểu nổi người ta tìm thấy Chúa bằng cách nào trong trường dòng của các linh mục?”. Và chàng quyết định rời khỏi trường, bắt đầu hành trình khám phá thế giới bên ngoài.
Chàng không trở thành thủy thủ, nhà buôn… mà trở thành người chăn cừu. Chăn cừu (hay là chăn chiên), là một ẩn dụ vô cùng quen thuộc trong Thánh kinh: “Ngài sẽ chăn bầy mình như người chăn chiên; thâu các con chiên con vào cánh tay mình và ẵm vào lòng” (Ê-SAI 40:11). Ẩn ý ở đây chính là: chàng sinh ra để trở thành Người dẫn dắt.
Điều duy nhất chàng còn thiếu, chính là Đức tin. Chàng từng cho rằng : “Hiểu biết thế giới bên ngoài quan trọng hơn việc biết đến Chúa”. Thế nhưng, một người chăn chiên thực sự, thì cần có phẩm chất gì? Điều kiện duy nhất để được Chúa giao cho chức vụ chăn bầy là: Yêu Chúa hơn tất cả mọi sự! (Sách Giăng 21:15-17). Yêu, ở đây là Đức Tin tuyệt đối.
Chàng mục đồng ấy trải qua những năm tháng phiêu du cùng với đàn cừu, học hỏi từ đàn cừu, từ sự quan sát, từ sách vở. Càng đi, càng suy ngẫm, càng học hỏi, thì càng dấy lên một khát khao mơ hồ bên trong chàng giấc mơ về một kho báu ở Kim Tự Tháp Ai Cập. Đây chính là hành trình về nguồn, vì Ai Cập chính là cái nôi sinh ra các dòng tu Thiên Chúa giáo đầu tiên trong lịch sử.
Tất cả những ai từng trải qua tu tập tâm linh/tôn giáo đều có thể thấy trạng thái này trong bước đầu tiên của hành trình : Tiếng gọi bên trong. Tiếng gọi ấy khá thường thể hiện dưới dạng giấc mơ lặp đi lặp lại, rõ ràng, có thông điệp. Vì vậy, Paulo Coelho mới viết : “Giấc mơ là Lời Chúa”. Chúa – Linh hồn vũ trụ (một cách gọi khác của Nguồn năng lượng vĩ đại nhất) … được nhắc đi nhắc lại trong cuốn sách này.
Để thêm sự tin cậy, Chúa đã gửi sứ giả của Người tới cho chàng. Melchizedek, “Vua của Salem, vị vua của sự công bình và bình an, là thầy tế đời đời của Chúa, cũng là người truyền tin của Ngài” (Sáng thế ký 14 :18). Ông nói với Santiago : “Ta tới vì anh quyết tâm theo đuổi con đường sống mình đã chọn”. Đó là con đường tâm linh. Con đường tìm về bản thể của mình.
Thế giới bên ngoài không mang lại cho chàng lời giải đáp, và đó là lúc quay lại hành trình nội tâm. Toàn bộ hành trình của chàng chính là hành trình bên trong.
Hành trình nội tại :
Bước 1 : Sự thanh tẩy
Không một ai có thể bước vào hành trình tâm linh nếu không trải qua quá trình từ bỏ và thanh tẩy bản thân. Đó là câu chuyện khi Santiago bán tất cả đàn cừu, bỏ lại quê nhà đằng sau, vượt biển tới Châu Phi, rồi bị lừa lấy tất cả tiền bạc. Một mình nơi xứ lạ, ngôn ngữ không biết – ẩn dụ của việc bắt đầu học sự im lặng. Chàng từng thích kể những câu chuyện để gây ấn tượng với người khác, giờ thì tất cả chỉ là sự im lặng.
Lúc đó, còn lại hai hòn đá được vị vua tặng. Hai hòn đá là Urim và Thummim. Trong Kinh Thánh Hebrew, hai hòn này có nghĩa là : Ánh sáng và sự hoàn hảo. Chúng được dùng để tiết lộ ý muốn của Thiên Chúa. Chính chúng đã trả lời câu hỏi của chàng về ý nghĩa chuyến hành trình này.
Công việc của chàng ở cửa hàng pha lê, có ý nghĩa là sự thanh tẩy, làm sạch. Pha lê tượng trưng cho tâm hồn trong sáng, chỉ có sạch sẽ, sáng trong mới nhìn thấy rõ sự vật. Cũng có nghĩa là “làm sạch đầu óc khỏi những ý nghĩ tiêu cực”.
Chỉ sau khi thanh tẩy tâm trí, chàng mới nhận ra bài học lớn thứ nhất: “Lũ cừu đã dạy chàng nhiều thứ quan trọng. Rằng cả thế giới có một thứ ngôn ngữ mà ai cũng hiểu – thứ mà suốt thời gian qua chàng sử dụng để phát triển cửa hàng. Đó là ngôn ngữ của niềm vui sướng, sự tự nguyện, tình yêu và lòng tận tâm cho những điều người ta tin tưởng hay mơ ước”. Đó là ngôn ngữ của trái tim. Ngôn ngữ mà chàng khát khao hiểu được.
Bước 2 : Đoàn lữ hành – Tăng đoàn
Bước chân vào hành trình tâm linh, người ta cũng cần có đồng đội. Đoàn lữ hành chính là ẩn dụ về tăng đoàn, về những người đồng hành. Sa mạc, tượng trưng cho sự tĩnh lặng vô biên mà vô cùng nguy hiểm và vô định, không thể đoán trước của thế giới nội tâm bên trong.
Chàng mục đồng ngày nào bắt đầu học về sa mạc. Chàng học cách nhìn những ngôi sao để tìm tới ốc đảo. Đoàn lữ hành, dù đi vòng vèo, nhưng luôn luôn hướng tới mục tiêu, không rời khỏi đích đến. Trong thời gian đi cùng đoàn lữ hành, chàng học về phép tu tập “sống trong hiện tại” từ người quản lạc đà, học kiến thức sách vở từ người Anh …
Đó là lúc chàng bắt đầu học hỏi về thuật giả kim. Thuật giả kim ở đây là ẩn dụ cho những phép tu tập giúp cho sự chuyển hóa nội tâm của hành giả. “Khi kim loại được đun nóng nhiều năm, chúng sẽ mất những tính chất ban đầu và quay về Linh hồn thế giới. Nhà giả kim quan sát ngọn lửa đủ lâu tới khi dứt bỏ mọi phù phiếm của thế gian này”
Đây là ẩn dụ về phép thiền định miên mật để chứng ngộ – hay trong Thiên chúa giáo là chứng Chúa. Ngọn lửa – là ngọn lửa nội tâm đốt cháy những rác rưởi của tham sân si – giúp hành giả tinh lọc bản thân mình.
Giống như mọi hành giả, chàng khởi đầu bằng sự may mắn (kiếm tiền, thuận lợi …), vì Chúa luôn nâng đỡ lúc khởi đầu, thế rồi tiếp theo là những thử thách liên tục tới, thử thách lòng kiên trì, sự dũng cảm của người thực hiện sứ mệnh. Không thể nôn nóng, vì thiền tập mà nôn nóng sẽ bỏ qua những dấu hiệu Chúa gửi tới trên hành trình.
Bước 3 : Mở cánh cửa trái tim
“Thời gian dừng lại và Linh hồn thế giới vô biên xuất hiện. Chàng hiểu được phần quan trọng nhất, thông thái nhất của ngôn ngữ thế giới, thứ mà mọi người đều hiểu từ sâu thẳm trái tim : Tình yêu”. Ý nghĩa ở đây là gì ?
Chàng trai đã từng thích cô gái con ông chủ cửa hàng. Dẫu đó là một cô gái “hoàn toàn không hiểu chàng”, nhưng “cô ấy lắng nghe chàng và gợi lên trong chàng cảm giác mong muốn một cuộc sống ổn định”.
Tình yêu lần này hoàn toàn khác. Đó là tình yêu tới sau tất cả sự trải nghiệm, thanh lọc, học hỏi. Tình yêu ở dạng thuần khiết và cao quý nhất của nó. Tình yêu “không đòi hỏi chiếm hữu, mà chỉ sa mạc và những người phụ nữ sa mạc mới có thể dạy chàng điều đó”. Người phụ nữ sa mạc : ẩn dụ của yogini, những người trải qua tu tập tâm linh như chàng. Nàng là Fatima (đó là tên con gái của Đấng Tiên tri, một trong 4 hình ảnh người phụ nữ hoàn hảo trong kinh Koran). Nàng chính là người bạn song tu giúp hành giả vượt qua rào cản của Dục, đi tới tình yêu thuần khiết.
Khi cánh cửa trái tim được mở, khi hiểu được ngôn ngữ của cảm xúc, thì chàng bắt đầu nhìn thấy tương lai. Câu chuyện về trận chiến chính là một ẩn dụ khác về xung đột nội tâm, thường xảy ra khi trí tuệ cảm xúc được khai mở thì lập tức sẽ bị tấn công bởi tâm trí, bất chấp giao ước hòa bình vốn không thể bị phá vỡ.
Bước 4 : Hành trình ẩn tu
Nhà giả kim xuất hiện vào lúc này. “Khi học trò đã sẵn sàng, thì người thầy sẽ tới”. Ông chỉ dẫn chàng trai : “Hãy lắng nghe trái tim. Đừng nghĩ về những gì đã bỏ lại sau. Chỉ có cách duy nhất để học, đó là hành động”.
Ông dẫn chàng đi sâu vào sa mạc. Lại một lần từ bỏ nữa. Đây là điều mọi người thầy đều cảnh báo học trò : Đừng bao giờ dừng lại ở những ảo cảnh đẹp đẽ mà giai đoạn tu tập ban đầu thường dẫn tới. Dù đẹp tuyệt như ốc đảo trong sa mạc, vẫn chỉ là một ảo cảnh.
Chương này là một chương hay tuyệt vời về nghệ thuật làm chủ cảm xúc – điều còn khó hơn cả làm chủ tâm trí. Trái tim đưa ra đủ chiêu trò để chàng trai đau đớn, sợ hãi, nuối tiếc …Nhưng rồi chàng đã vượt qua và hiểu được thông điệp quan trọng nhất ở đây là :
“Chưa có trái tim nào phải đau đớn vì đã rộng mở để thực hiện giấc mơ của mình, vì mỗi khoảnh khắc trên con đường tìm kiếm là mỗi khoảnh khắc gặp mặt Chúa trời và sự vĩnh cửu. Mỗi con người hạnh phúc đều mang trong mình Chúa trời”
Thử thách cuối cùng : Từ bỏ hay là chết
Câu chuyện chàng trai biến thành gió hay là chết, là ẩn dụ về sự từ bỏ cái Ngã, về sự hiến dâng tuyệt đối cho Đấng tối cao.
“Trước khi một mơ ước được thỏa mãn, Linh hồn thế giới sẽ thử thách tất cả những gì anh đã học được trên đường đi. Không phải vì Linh hồn thế giới ác độc, mà vì nó muốn chúng ta sở hữu không chỉ những giấc mơ, mà cả những bài học trên đường. Đó chính là khoảnh khắc phần lớn con người bỏ cuộc”
“Một cuộc tìm kiếm luôn bắt đầu bằng một may mắn khởi đầu và một thử thách cuối cùng cho kẻ chinh phục”.
Ở đoạn này có chi tiết chàng trai vô cùng sợ hãi, ông già liền lấy chút trà đổ lên tay chàng, lẩm bẩm mấy câu, chàng liền cảm thấy bình an. Đối với Kitô hữu, đổ nước hay rửa bằng nước ngụ ý họ được thanh tẩy tội lỗi, là lời chứng về đức tin của một cá nhân, và bày tỏ sự hiệp nhất của người ấy với Chúa Kitô trong giao ước với Thiên Chúa.
Chương này là câu chuyện chàng trai đã đi vào Linh hồn thế giới và nhận ra Linh hồn của Chúa cũng chính là linh hồn của chàng. Lúc đó, chàng quay về với bản thể của mình – như Nhà giả kim nói : “Ta chỉ giúp anh nhớ lại những gì anh đã biết”.
Kết
Chàng trai trở về ngôi nhà thờ nơi chàng từ đó ra đi để đón nhận kho báu. Đây là ẩn dụ rằng : kho báu thực ra đã ở sẵn ngay trong chúng ta, nhưng ta không nhận ra nó vì ta không có đủ khả năng nhìn thấy nó. Chỉ sau một hành trình nỗ lực nội tâm thực sự, chỉ sau khi nhận thức Linh hồn tối cao, từ bỏ lòng tham lam của cải, ta mới có thể nhìn thấy báu vật thực sự của mình.
Trở lại câu nói kinh điển ở tít bài. Nguyên văn nó là thế này : “Có một chân lý vĩ đại trên hành tinh này : Bất kể anh là ai, đang làm gì, chỉ cần anh thật sự mong ước điều gì từ sâu thẳm tâm hồn, thì có nghĩa mong muốn ấy được sinh ra từ Linh hồn thế giới. Và đó là sứ mệnh của anh trên trái đất”
Nếu bạn chưa thành công, thì đó có nghĩa rằng mong ước đó chưa phải là mong ước thực sự của bạn. Hãy lắng nghe tâm mình sâu hơn nữa, để biết sứ mệnh của bạn là gì. Lúc đó, Linh hồn thế giới sẽ dẫn dắt bạn.
Chúa sẽ dẫn dắt bạn.